साकल्यवादी आणि घटकवादी विचार

     शब्द, चिन्हे, अधिकारपदे घ्या; शेतजमिनीची

     आखणी, तण आणि धान,जोखड आणि

     लगाम घ्या; चंद्रग्रहणाचे वेध, दगडधोंड्यांचा

     शोध, तलवारींची धातुपरीक्षा घ्या ---

     थोडक्यात जे जे काही माणसाचे आहे,

     माणसावर अवलंबून आहे,

     माणसाच्या कामी येणारे आहे,

     माणसाचे मनोगत सांगणारे आहे,

     माणसाच्या उपस्थितीची, कर्तृत्वाची,

     अभिरुचीची आणि जीवनरीतीची ओळख

     पटवणारे आहे,, त्या त्या सगळ्यांची

     नव्या इतिहासकाराला दखल घ्यायची आहे.

     "एका नव्या प्रकारच्या इतिहासाकडे" ( Vers une autre histoire) या १९४९ मधल्या,

मूळ फ्रेंच लेखातून वरील उतारा "भाषा आणि जीवन" या मराठी त्रेमासिकाने घेतला.

     निर्माण ४.३ शिबिरात Holistic विचार आणि Reductionist विचार यांवर काही चर्चा

झाली. शेवटी सल्ला दिला गेला, की विचार Holistic, साकल्यवादीच हवा, पण कृती मात्र

नेहेमी Reductionist, घटकवादीच असतात.

     आपण कृती करताना छोटीछोटी तात्कालिक, स्थानिक उद्दिष्टे गाठू पाहतो. पण विचार

करताना मात्र एकूण मानवजातीच्या हिताच्या दृष्टीने आपण करू जात असलेल्या कृतीचे

परिणाम काय असतील, असाच विचार करायला हवा. हे सूत्र इंग्रजीत Think globally, act

locally असे सांगितले जाते.

     आता हे ठसवणारे चुटके म्हणा, सूत्रे म्हणा--

     एका गोमेला विचारले, "तू तुझ्या शेकडो पायांपैकी कोणत्या पायापासून चालायला

सुरुवात करतेस?" ती global विचार करायला लागली, आणि तिला चालताच येईना! तेव्हा

चालताना, कृती करताना, local, reductionist राहणेच बरे.

     पण विचार करताना मागचा-पुढचा करावा, कारण Those who forget history are

condemned to repeat it. आणि History repeats itself, first time as tragedy, and

second time as farce. तेव्हा, जुन्या चुकाच पुन्हा करून आपण रडतो आहोत, इतर लोक

आपल्याला हसत आहेत, असे होऊन नको असेल, तर विचार सार्वकालिक, वैश्विक करावा!

नंदा खरे (नंदा काका)