मुखपृष्ठ: आशुतोष पारखे, निर्माण ८
ashutoshparkhe@gmail.com
Monday, 14 January 2019
नमस्कार मित्रमैत्रिणींनो...
सर्वांना नवीन वर्षाच्या हार्दिक शुभेच्छा!
समाजात असंख्य प्रश्न आहेत. काळानुरूप हे प्रश्न बदलतात,
उत्क्रांत होतात, नव्याने उत्पन्न होतात. आणि त्या प्रश्नांना भिडण्याचा ध्यास,
वृत्ती आणि कृती प्रत्येक काळात दिसतेच. माणूस समुहात राहत असल्याने दुसऱ्या
माणसांबद्दल किंवा निसर्गाबद्दल सहवेदना ही निसर्गानेच त्याला दिलेली देणगी आहे. ह्या
दृष्टीकोनातून समाजातील प्रश्न, विषमता, अन्याय, नैतिक ऱ्हास यांविरुद्ध केलेली
प्रत्येक कृती हे माणसाचं जीवशास्त्रीय कर्तव्य (बायोलॉजीकल ड्युटी) आहे.
नव्या वर्षात मी माझे जीवशास्त्रीय कर्तव्य पार पडण्यासाठी
काय पाऊले उचलली किंवा उचलणार याची आपण सर्वजण नोंद घेऊया. ह्या अंकात अशाच काही
जीवांच्या कर्तव्याच्या कहाण्या घेऊन आलो आहोत. तुम्हाला त्या कशा वाटल्या हे
आम्हाला नक्की कळवत चला.
नवीन वर्ष तुम्हा सर्वांना आरोग्यदायी, आनंदी आणि अर्थपूर्ण
जावो!
निर्माण ९ निवड प्रक्रिया
सामाजिक प्रश्नांवर काम करू इच्छिणाऱ्या तरुणांची नवी फळी
तयार करण्याहेतू गेले काही महिने महाराष्ट्रात निर्माण ९ शिबीरमालिकेची
निवडप्रक्रिया जोरात सुरु होती. ह्या वर्षी निर्माण ९ साठी तब्बल ९२२ अर्ज
महाराष्ट्रातून आणि राज्याबाहेरून आले. आतापर्यंत आलेले हे सर्वाधिक अर्ज आहेत.
महाराष्ट्राबाहेरील इतर राज्यातून ८० पेक्षा अधिक अर्ज ह्या वर्षी आले, ज्यात एम्स
दिल्ली, एम्स रायपुर, आयआयटी मद्रास, आयआयटी वाराणसी, आयआयएम इंदौर, आयसर भोपाल
अशा राष्ट्रीय शैक्षणिक संस्थांतील युवांचा समावेश आहे.
अर्जछाननी आणि मुलाखतींच्या प्रक्रियेतून जाऊन निर्माण ९
ह्या शिबीरमालिकेसाठी २०६ युवांची निवड करण्यात आली आहे, ज्यात मागच्या वर्षीच्या
११ जणांचाही समावेश आहे. ह्या वर्षीच्या निवडप्रक्रियेतही पुढच्या शिबीरमालिकेसाठी
निर्माण १० साठी १६ युवांची आगाऊ निवड करण्यात आली आहे. निवडप्रक्रियेसाठी निर्माण
टीमचे महाराष्ट्रभर फिरणे झाले, तेव्हा बऱ्याच निर्माणींना आणि त्यांच्या
कुटुंबियांना भेटता आले.
निर्माण ९ निवडप्रक्रियेसाठी प्रत्यक्ष आणि
अप्रत्यक्षरित्या मदत करणाऱ्या सर्व मित्रमैत्रिणींचे आभार!
निर्माण ९.१ अ शिबीर
निर्माण ९ शिबीरमालिकेतील ‘अ’ गटाचे
पहिले शिबीर २६ डिसेंबर, २०१८ ते ३ जानेवारी, २०१९
या दरम्यान शोधग्रामला पार पडले. “तारुण्यभान ते समाजभान” अशी थीम असलेल्या
निर्माण ९.१ अ शिबिरात एकूण ५३ शिबिरार्थी सहभागी झाले होते.
- स्वतःच्या लैंगिकतेविषयी, भावनांविषयी, मूल्यांविषयी, प्रेरणांविषयी, स्वप्नांविषयी निरोगी समज तयार होणे.
- ‘स्व’चा विस्तार – स्वच्या पलीकडे जाऊन वेगवेगळ्या सामाजिक प्रश्नांविषयी जाणीव वाढणे, समाजातील मुख्य आव्हानांची ओळख होणे.
- अर्थपूर्ण आयुष्य, जीवनातील ध्येयाविषयी स्वतःसाठी स्पष्टता यावी.
ही काही मुख्य उद्दिष्टे या शिबिराची होती.
वयात
आल्यावर जागृत होणारे कुतूहल आणि पुरुष प्रजनन इंद्रिये हा विषय अम्मांनी समजावून
सांगितला. डॉ. आरती आणि अमोलने ‘स्व’ चा स्वीकार, अमोलने सामाजिक विषमता हे विषय समजावून सांगितले. माया
स्टोरी, जितो जितना जीत सको अशा खेळांतून स्वतःसाठी काही मुल्ये
शोधण्याचा सर्वांनी प्रयत्न केला. अमृतने सर्चच्या कामाबद्दल सांगताना एखाद्या
सामाजिक संस्थेकडे कसे बघावे या प्रश्नाच्या उत्तराचा शोध घेतला. सामाजिक काम
करण्यामागे माझ्या प्रेरणा काय आहेत, याचे आत्मपरीक्षण केले, वेगवेगळ्या
पुस्तकांतून सामाजिक-राजकीय-आर्थिक परिप्रेक्ष विस्तारले, सतीशने
घेतलेल्या सेशनमधून माझी आर्थिक गरज आणि आर्थिक नियोजन समजून घेतले. गावात एक दिवस
घालवल्यावर तिथल्या प्रश्नांवर निरीक्षणे नोंदवली. पी. साईनाथ यांच्या विदर्भातील
शेतकरी आत्महत्येवरील कामावर आधारित ‘निरोज् गेस्ट’ ही
डॉक्युमेंटरी पाहिली.
शेतकरी
आत्महत्येचा प्रश्न सतीशने एका सरकारी रिपोर्टचा आधार घेऊन समजावून सांगितला.
जुईने निर्माणी ज्या ‘एमर्जिंग अडल्टहूड’ या वयोगटात आहेत, त्याच्या
वैशिष्ट्यांबद्दल सांगितले. शिबिरात मिलिंद बोकील यांनी “सामाजिक संस्थांची समाजात
भूमिका काय” यावर सुंदर मांडणी केली. तसेच “महात्मा गांधी ह्या काळात प्रासंगिक का
आहेत” या प्रश्नावरही मिलिंद काका बोलले. मंदारने (निर्माण ४) पानी फाउंडेशनचा
त्याचा प्रवास आणि स्वानंदने (निर्माण ७) विश्वाचा व्याप आणि त्यात मानवप्राण्याचे
स्थान यावर शिबिरार्थ्यांशी चर्चा केली. नायनांनी शिबिरात झालेल्या प्रश्नोत्तरीत
शिबिरार्थ्यांशी गप्पा मारल्या. आणि शेवटच्या दिवशी आपल्यासाठी एका मोठ्या
ध्येयाचा विचार करून पुढील सहा महिन्यांसाठी स्वतःचा कृतीकार्यक्रम सर्व
शिबिरार्थ्यांनी बनवला.
निर्माण
परिवारात नव्याने दाखल झालेल्या निर्माणींचे स्वागत!
आदिती आणि स्वप्नील निर्माण टीममध्ये दाखल
मुळची चंद्रपूरची आदिती पिदुरकर (निर्माण ८) नुकतीच
निर्माणच्या कार्यकारी टीमचा भाग झाली आहे. आदितीने नागपूरहून इंजिनिअरिंगचे
शिक्षण घेतले आहे. ‘हिताची’ या कंपनीमधील नुकतीच लागलेली नोकरी सोडून तिने सामाजिक
क्षेत्रात काम करण्याचा निर्णय घेतला. त्याअंतर्गत तिच्याकडे निर्माण टीममध्ये व्यवस्थापन
आणि पब्लिसिटी या कामाची जबाबदारी आहे. आदिती ही उत्तम क्राफ्ट्स आणि पेंटीग करते.
मुळचा वाशीमचा स्वप्नील बोडखे (निर्माण ८) नुकताच सर्चमध्ये
रुजू झाला आहे. स्वप्नीलचे आयसर, पुणे येथून जीवशास्त्रात पदवी आणि पदव्युत्तर
शिक्षण झाले आहे. नुकतेच स्वप्नीलने सर्चमध्ये आदिवासी आरोग्य विभागासोबत कामाला
सुरुवात केली आहे. गडचिरोलीतील आदिवासी भागांतील संसर्गजन्य रोगांवर मुखत्वे
संशोधन करणे ही त्याची मुख्य जबाबदारी असून निर्माण उपक्रमाच्या डेटा
अ‍ॅनॅलिसिसच्या कामातही मदत करतो. अँटिबायोटिक्स रेझिस्टन्स हा त्याच्या
जिव्हाळ्याचा प्रश्न आहे.
आदिती आणि स्वप्नील त्यांच्या पुढील प्रवासासाठी खूप साऱ्या
शुभेच्छा!
‘कुमार निर्माण’ची सांगता
नुकतीच कुमार निर्माणला पाच वर्षे
पूर्ण झालीत. शालेय वयीन मुलांच्यात मानवी मूल्ये रुजावीत या उद्देशाने डॉ. अभय
बंग (नायना) आणि श्री. विवेक सावंत यांच्या मार्गदर्शनाने हा उपक्रम सुरु झाला
होता हे तुम्हा सर्वांना ठाऊक आहेच. मुलांसोबत काम करण्याची आवड असणारे आणि वय वर्ष
१८ पूर्ण असलेले
निमंत्रक शोधून, त्यांना प्रशिक्षित करून ते त्यांच्या ठिकाणी १० ते १२ शालेयवयीन
मुला-मुलींचा एक संघ तयार करत. हा संघ वर्षभर कुमार निर्माण अंतर्गत कार्यरत असे.
कुमार निर्माण अंतर्गत पाचव्या वर्षात
महाराष्ट्रभरात १०० निमंत्रक, १०७ संघ आणि त्यात १२८० मुले-मुली काम करत होते.
आपल्या परिसरातील समस्या शोधून त्यावर काही उपाययोजना करणे असे या संघांच्या
कृतिकार्यक्रमांचे स्वरूप असे. यात मुलांनी पक्ष्यांना पाणी ठेवण्यापासून ते गाव तंबाखूमुक्त
करणे असे विविध कृतिकार्यक्रम केले. यातून त्यांच्यात न्याय, अनुकंपा, वैज्ञानिक
दृष्टीकोन रुजणे अपेक्षित होते आणि सोबतच मुलांच्या ‘स्व’ चा विकास होणेही
अपेक्षित होते.
या अभ्यासात असं आढळलं की कुमार
निर्माणमधील मुलं-मुली आणि कुमार निर्माणमध्ये नसलेले मुलं-मुली यांच्यात कुमार
निर्माणच्या उद्दिष्टांच्या अनुषंगाने विशेष फरक पडलेला दिसत नाही आणि जो काही
थोडा-थोडका बदल होतोय तो आपण करत असलेल्या प्रयत्नांच्या दृष्टीने पुरेसा नाहीये.
अर्थात, या अभ्यासाच्या सर्व मर्यादांचं भान
आपण ठेवलंच पाहिजे.
हा अभ्यास नायना, सावंत सर व इतर टीमसमोर मांडल्यानंतर
असा निष्कर्ष निघाला की कुमार निर्माण सुरु करताना जे काही गृहीतक मनात ठेवून आपण
सुरु केलं होतं ते गृहीतक पाच वर्षांनतर साध्य होताना दिसत नाहीये. म्हणजेच
आपल्याला अशी कुठली सामाजिक बदलाची पद्धत गवसली नाहीये की ज्यातून ठरवलेली
उद्दिष्ट साध्य होतील. त्यामुळे चर्चेअंती असं ठरवण्यात आलं की पाच वर्षांत आपल्या झालेल्या शिक्षणासोबत या वर्षापासून कुमार
निर्माण उपक्रम थांबवावा.
या पाच वर्षांत बऱ्याच निर्माणींची मदत
कुमार निर्माणसाठी खुप मोलाची ठरली. कधी निमंत्रकाच्या स्वरुपात, कधी निमंत्रक कार्यशाळा, कधी मुलांची कार्यशाळा तर कधी
गटांच्या भेटी अशा बऱ्याच वेळी तुम्ही आमच्या सोबत होतात. वर म्हटल्याप्रमाणे
तुमचाही आजपर्यंत कुमार निर्माण उपक्रमाशी येन-केन प्रकारे संबंध आलेला आहेच.
त्यामुळे कुमार निर्माण उपक्रम या वर्षापासून थांबवण्यात येत आहे हा निर्णय
तुम्हाला कळवावा म्हणून हा खटाटोप!
कुमार निर्माणशी कामासोबतच भावनिक
जिव्हाळा असल्याने थोडा काळ हे सर्व जड जाईल परंतु गेल्या तीन वर्षांच्या कामातून
प्रचंड शिक्षण झालं आहे आणि ही तीन वर्षं मनापसून काम केल्याचं समाधानही आम्हा
सर्वांना नक्कीच आहे.
उपक्रम बंद होत असला तरी कुमार
निर्माणच्या निमित्ताने जोडल्या गेलेले आपल्यातले बंध असेच कायम ठेवूया या आशेसह!
तुमचे,
प्रणाली व शैलेश
कुमार निर्माण टीम
Sagar Bendre joins Seva Mandir
Sagar Bendre (NIRMAN 7) from Pune district has recently joined Seva Mandir, an organization in Udaipur
district of Rajasthan. Sagar has studied
electrical engineering and holds a keen interest in green energy and
appropriate technology. He is telling us about the program and his decision…
“Last year I worked
with BAIF in Betul district of Madhya Pradesh on renewable energy application. My
perspective regarding appropriate technology broadened in the course of
fellowship. I realized that the development of appropriate technology is as
important as financial inclusion or social mobilization for that technology. In
the present scenario, each stage is isolated from each other. Let’s see an
example of solar product market - there are hundreds of manufacturers and long
marking chain working in this sector; innovation is also magnificent. But the question is does that reach to the last person who
needs it the most?
In the search of right
place to work I ended up in an organization Seva Mandir in Udaipur district of Rajasthan. Seva Mandir has been working in the diverse
themes like building a village
institution, natural resource management, youth program, education and health,
etc. from last 51 years. My work is with ‘Udaipur Urja’ initiative which is a
community-owned social enterprise incubated by Seva Mandir from 2014. ‘Udaipur
Urja’ is developing a unique ecosystem to
reach the last mile and connect communities to technology & market-based solution. The primary focus of the
initiative is livelihood generation, environment protection and women empowerment. Specifically, ‘Udaipur
Urja’ is now working in rural villages to build an ecosystem of improved cook stove and solar product dissemination. The carbon crediting is been used in cook stove
project.
I am working with 71
women entrepreneurs covering nearly 12,500 households
of 157 villages of Kherwara block. My primary role is block level management of cook stove
monitoring, solar business and
agriculture procurement centre. Along
with this, I am also designing a solar pump social business model, customized
solar solutions to the electrified households, and decentralized solar & cook
stove repair centres.
The block, I am working in, is primarily populated by the
tribal community who are small and
marginal farmers. Households are scattered over hilly terrain. Agriculture is the
only hope of livelihood. So migration is very prevalent; caste & gender
discrimination, economic inequality seems to be major barriers.
It is an enriching experience to learn & explore the
different perspectives regarding technology
use for a positive social change at the grassroots level.”
Best wishes to Sagar for his future endeavour!
Sagar Bendre, NIRMAN 7
Prachi Makde started working with Sondara Gurukulam
Prachi Makade of
NIRMAN batch 7 has worked in Orissa with a tribal residential school for last
one year. She has recently started working with Sondara
Gurukulam, Beed. Let’s hear about her fellowship experience, and role at
Gurukul…s
“I recently completed my SBI Youth for
India fellowship (2017-18). During the fellowship, I was assigned the partner NGO Gram
Vikas, Orissa. Gram Vikas has 4 residential schools with a capacity to teach 500+
children coming from 200+ tribal villages of 3 districts of Orissa. I chose to
work in Thaumul Rampur block of Kalahandi
district. The route to my location passes through a thick dense forest in
Karlapat sanctuary. This rich flora and
fauna makes this location serene and
beautiful. Amidst, all this beauty lays some harsh realities of poor education,
health and communication facilities. The
closest location from the school to access even 2G data is 12 kms away.
My project was to introduce
alternative methods of teaching with a focus on activities and project-based learning. The objective of my
project was to create a fun learning
atmosphere and to bring creativity, collaboration, communication and critical
thinking in the classroom. Initially, I faced a lot of language barrier as the textbook language was Oriya and the
local dialect was totally different. I learned to speak Oriya in 3 months which
helped me to work with the teachers and to communicate with the people there.
Being brought up in a city I never had an exposure to such grassroot level realities.
The whole year changed my way of looking at life. I started finding joy in
small things. I got to explore myself and enhance my comfort zone. I learned to
never give up, no matter how tough the situation is. I realized working hard,
making money is all we do for ourselves. Working for others gives me happiness.
I started enjoying my work more.
With that,
I decided to continue my journey in the education
sector. I want to work on something which
will help build a responsible generation and help in holistic development of an
individual. For which, I am still
exploring.
Recently I have joined Sodara
Gurukuam, a residential school, 40 km
from Beed. I have been here for a month before my fellowship. It is like coming
back to second home. Sondara Gurukulam is a unique school in Marathwada which
aims to provide a value based education along with modern day skills to its students.
I have started my work with the library
to enhance students’ interest in reading. We were having fewer library resources available in our
school. We launched a campaign on Pratham’s ‘Donate-a-Book’ page and managed to
gather books worth INR 13500.
Various activities like storytelling, group reading and shared reading are conducted on daily basis in our library.
The other thing I am working on is strengthening the student committees like
media committee, discipline committee, art committee etc. We are planning to
run our school radio through media committee.
I am also helping the students from weaker class in mastering the basics with a
major focus on language.
The students, here, are very curious
and keen; I get bombarded by questions every
now and then. At times there are questions whose answers I don’t have and I am
working on it. I am trying to find the answers to their quest, and my quest also.”
Prachi Makade, NIRMAN 7
प्रियांकाला Learning Companions Fellowship
नागपूरमधल्या
शिक्षणापासून वंचित
असलेल्या मुलांना
शिक्षणाच्या प्रवाहात
आणण्यासाठी Learning Companions Fellowship दिली जाते, या फेलोशिप अंतर्गत प्रियंका घरात (निर्माण ८)
हिने कामाला सुरुवात केली आहे. मुळची नागपूरची असलेली प्रियंका शिक्षणाने
इलेक्ट्रीकॅल इंजिनीअर आहे.
या फेलोशिप अंतर्गत शाळाबाह्य मुलांच्या प्रश्नाची गंभीरता विचारात घेऊन शिक्षणापासून
वंचित मुलांना शिक्षणाच्या मुख्य
प्रवाहात
आणण्यासोबतच, नवीन
उपक्रमाद्वारे
शिक्षणाविषयी मुलांमध्ये आवड आणि गोडी निर्माण करणे, मुलांच्यासामाजिक अडचणी समजून घेऊन त्यावर उपाय
शोधणे, मुलांची मानसिक स्थितीचा विचार करून त्यांना योग्य ती मदत कशी करता येईल यासाठी प्रयत्न करणे या सगळ्या प्रश्नांवर प्रियंकाचे काम
सुरू झाले आहे. या
व्यतिरिक्त मुलांची सामाजिक, आर्थिक, मानसिक स्थिती लक्षात घेऊन अभ्यासक्रम तयार
करण्याच्या कामात पण प्रियंकाचा सहभाग असणार आहे.
प्रियंकाला पुढील वाटचालीसाठी सदिच्छा!
प्रियंका घरात, निर्माण ८
Subscribe to:
Posts (Atom)