मुखपृष्ठ: आशुतोष पारखे, निर्माण ८
ashutoshparkhe@gmail.com
Friday, 12 October 2018
संपादकीय
नमस्कार मित्रमैत्रिणींनो,
सालाबादप्रमाणे गेल्या काही दिवसांत निर्माण समुहात घडलेल्या काही घडामोडी आम्ही घेऊन आलो आहोत. निर्माणचा व्याप जसजसा वाढतोय तसेच हळूहळू निर्माणी आपल्या कामाची छाप सोडत आहेत. कुठे कोणता निर्माणी महाराष्ट्रातील मुलांसाठी पाठ्यपुस्तक लिहितो तर कुठे कोणी पानी फाउंडेशनसारख्या स्पर्धेत गाव निवडून आणतो! सीमोल्लंघनच्या टीमकडे इतरही जबाबदाऱ्या असल्यामुळे सर्वच बातम्या सर्वांपर्यंत पोहचत नाहीत. सामाजिक प्रश्नांशी झुंजणाऱ्या आपल्या निर्माणी मित्रमैत्रिणींच्या कारवायांबद्दल (कामाबद्दल!) आम्हाला कळवाल का? तुम्ही कराल मदत?
सालाबादप्रमाणे गेल्या काही दिवसांत निर्माण समुहात घडलेल्या काही घडामोडी आम्ही घेऊन आलो आहोत. निर्माणचा व्याप जसजसा वाढतोय तसेच हळूहळू निर्माणी आपल्या कामाची छाप सोडत आहेत. कुठे कोणता निर्माणी महाराष्ट्रातील मुलांसाठी पाठ्यपुस्तक लिहितो तर कुठे कोणी पानी फाउंडेशनसारख्या स्पर्धेत गाव निवडून आणतो! सीमोल्लंघनच्या टीमकडे इतरही जबाबदाऱ्या असल्यामुळे सर्वच बातम्या सर्वांपर्यंत पोहचत नाहीत. सामाजिक प्रश्नांशी झुंजणाऱ्या आपल्या निर्माणी मित्रमैत्रिणींच्या कारवायांबद्दल (कामाबद्दल!) आम्हाला कळवाल का? तुम्ही कराल मदत?
बाकी तुमच्यासाठी ह्या अंकात
भरपूर काही घेऊन आलो आहोत. तुमचा अभिप्राय वेळोवेळी कळवत राहा.
निर्माण ८.२ ब शिबीर
नुकतेच ऑगस्ट महिन्यात
शोधग्राममध्ये निर्माण ८ (वैद्यकीय गट) बॅचचे दुसरे शिबीर पार पडले. ०४ ऑगस्ट ते
१२ ऑगस्ट या कालावधीत वैद्यकीय शाखेतील ४५ युवक-युवतींनी ह्या शिबीरात उपस्थिती
दर्शवली. आरोग्य क्षेत्रातील समस्यांबद्दल, त्यांच्या
जटीलतेबद्दल कुतूहल आणि बौद्धिक समज निर्माण करणे; आरोग्य
क्षेत्रात सामाजिक योगदान देण्यासाठीचे वेगवेगळे मार्ग समजून घेणे; वेगवेगळ्या रोल मॉडल्सच्या प्रवासातून सामाजिक कृती करण्याचे धाडस निर्माण
करणे आणि आरोग्य क्षेत्राच्या परिघाबाहेरील सामाजिक-आर्थिक-राजकीय वास्तवाची ओळख
व्हावी अशी ह्या शिबिराची ढोबळमानाने उद्दिष्टे होती.
निर्माण ८.१ शिबिराच्या शेवटी स्वतःसाठी, स्वतः बनवलेला कृती शिक्षण कार्यक्रम तसेच गेल्या ६ महिन्यांत घडलेल्या
वेगवेगळ्या गोष्टी, त्यातून झालेले शिक्षण, पडलेले प्रश्न , वाचन, इ. च्या
शेअरिंगने शिबिराची सुरूवात झाली. बायफ या संस्थेचे संजय पाटील यांनी देशी
वाणाच्या संवर्धनाविषयी माहिती दिली. टाटा मेमोरिअल कॅन्सर हॉस्पिटलचे डॉ. पंकज
चतुर्वेदींनी दवाखान्याबाहेरची डॉक्टरची भूमिका काय असावी यावर मार्गदर्शन केले.
मोठमोठ्या तंबाखू कंपन्यांविरुद्ध चालू असलेल्या त्यांच्या लढ्याची माहिती दिली.
डॉ. अभय बंगांनी नवजात मृत्यू रोखण्यासाठी सर्चने केलेल्या कामाबद्दल सांगितले.
जगात बाजारव्यवस्थेची उत्क्रांती आणि वैद्यकीय क्षेत्रात त्याचा शिरकाव याबद्दल
योगेश दादाने मार्गदर्शन केले. सुनील काकांनी अर्थव्यवस्था, बाजारीकरण
आणि उपभोक्तावाद याविषयी सांगितले.
तसेच अमृतने अब्राहम मास्लोवने सांगितलेल्या
माणसाच्या गरजांची उतरंड, सामाजिक क्षेत्रात काम
करण्याचे विविध पर्याय, विठ्ठल साळवे आणि त्याने मिळून
माहिती अधिकाराचा वापर करून केलेल्या कामाची गोष्ट असे सेशन्स घेतले. आरतीने
ग्रामीण भागात मानसिक आजारांचा ताण तिला कसा दिसला, या
तिच्या अनुभवाबद्दल सांगितले. दिल्ली ते गडचिरोली प्रवास करून आदिवासी भागात आरोग्य
सेवा देण्याचा डॉ. चैतन्य मलिक आणि डॉ. शिल्पा खन्ना यांचेही अनुभव
शिबिरार्थ्यांनी ऐकले.
एक दिवस सर्व
शिबिरार्थ्यांनी गडचिरोली जिल्ह्यात वेगवेगळ्या प्राथमिक आरोग्य केंद्रांवर काम
करत असलेल्या डॉ. रुपेश बनसोड, डॉ. पंकज औटे, डॉ. पूजा बोर्लेपावर, डॉ. प्रतिक सुराणा आणि डॉ.
रितू दमाहे या निर्माणी डॉक्टरांना भेट दिली आणि त्यांचा अनुभव जाणून घेतला.
आफ्रिकेत आलेल्या एड्स या रोगाच्या साथीच्या पार्श्वभूमीवर आधारलेल्या ‘फायर इन दी ब्लड’ ही डॉक्युमेंटरी शिबिरात दाखवण्यात
आली. आफ्रिकेत एड्सने लोक मरत असताना औषध कंपन्यांनी केलेल्या मनमानी कारभाराची
आणि अमानवी नफेखोरीची ती कहाणी आहे. नियमितपणे शिबिरात काही छान पुस्तकांची ओळख
झाली, जसे की १९८४, फ्रीडम फॉर सेल,
एपिक मेझर्स, सेपियन्स, हिंद
स्वराज आणि नवे मन्वंतर, आर्ट ऑफ लव्हिंग, लोकनीती, व्हॉट मनी कान्ट बाय, इत्यादी.
आरोग्य क्षेत्रातील समस्या, माझी भूमिका, समस्या सोडवण्याच्या वेगवेगळ्या पद्धती,
आणि काही स्वप्न घेऊन शिबिरार्थी परतले. शिबिरार्थ्यांना पुढील
प्रवासासाठी शुभेच्छा!
NIRMAN Alumni वार्षिक ऑक्टोबर कार्यशाळा २०१८
निर्माणच्या शिबिरातून गेलेले जे
निर्माणी पूर्णवेळ सामाजिक क्षेत्रात काम करत आहेत त्यांच्यासाठी २०११ पासून
दरवर्षी एका कार्यशाळेचे आयोजन करण्यात येते. यावर्षी ही कार्यशाळा २९ सप्टेंबर ते
०२ ऑक्टोबर दरम्यान शोधग्राममध्ये पार पडली आणि ५० निर्माणी या कार्यशाळेला उपस्थित
होते. सर्वांनी ‘मी करत असलेल्या कामाचा प्रश्न,
पद्धत, येणाऱ्या अडचणी आणि भविष्यातील वाटचाल’
हे शेअरिंग आलेल्या समुहात केले.
नुकताच
भारत सरकारने जाहीर केलेला ‘आदिवासी आरोग्या’वरचा रिपोर्ट नायानांनी सर्वांसमोर मांडला. नायना त्या कमिटीचे अध्यक्ष
असल्यामुळे हा अभ्यास करताना काय काळजी घेतली, काय अडचणी
आल्या, अहवालाचे मुख्य मुद्दे काय, शिफारशी
कोणत्या आणि मी माझ्या पातळीवर काय करू शकतो याविषयी मार्गदर्शन केले. तसेच
डेव्हलपमेंट इकॉनोमिस्ट ए. के. शिव कुमार यांनी शिबिरात वेगवेगळी ३ सत्रे घेतली.
आर्थिक विकास आणि जीडीपी याचे फसवे रूप, अमर्त्य सेन यांची
मनुष्य विकासातून आर्थिक विकास ही मांडणी आणि सध्या महिलांचे समाजातील स्थान
याविषयी त्यांनी सर्वांना मार्गदर्शन केले.
कार्यशाळेच्या शेवटी निघण्यापूर्वी पुढच्या
वर्षी पुन्हा भेटण्याची तारीख निश्चित करण्यात आली. २०१९ मध्ये १५ ते १७ नोव्हेंबर
दरम्यान शोधग्राममध्ये पुन्हा भेटायचं ठरलं आहे.
निर्माण ९ ची निवड प्रक्रिया
गेल्या ३-४ महिन्यांपासून
निर्माण ९ शिबीरमालिकेसाठी प्रसिद्धी आणि निवडप्रक्रिया सुरु आहे. सामाजिक
प्रश्नांची जबाबदारी स्वीकारू इच्छिणाऱ्या नवीन पिढीची निवड प्रक्रिया ही नेहमीच
उत्साहपूर्ण, आशादायी आणि विचार करायला लावणारी असते.
त्यासोबतच निर्माण परिवारातील मित्रमैत्रिणींना भेटण्याची ती संधीदेखील असते.
गेल्या काही महिन्यात निर्माण टीमने भरपूर प्रवास केला आणि अनेकांशी भेट देखील
झाली. प्रसिद्धी आणि निवडप्रक्रियेत तुम्हा सर्वांची मदत नेहमीच होत असते. यावर्षी
स्वप्नील अंबुरे (निर्माण ८) याने प्रसिद्धीमध्ये विशेष मदत केली. तुम्हा सर्वांचे
खूप आभार.
यावर्षी निर्माण ९ साठी
जवळपास ८८७ अर्ज आलेले आहेत, आतापर्यंतच्या
इतिहासातील हा सगळ्यात मोठा आकडा आहे. महाराष्ट्रातून विविध जिल्ह्यांतून अर्ज तर
आहेच आहे पण राज्याबाहेरून जवळपास ८० अर्ज आले आहेत. विशेष म्हणजे एम्स दिल्ली,
एम्स रायपुर, आयसर पुणे, आयसर भोपाळ, आयआयटी वाराणसी, आयआयटी
चेन्नई अशा नामवंत महाविद्यालयातून अर्ज आले आहेत. (गमतीची गोष्ट!) सैराट आणि
फॅंड्री चित्रपटात अभिनय केलेल्या कलाकारांनादेखील निर्माणला अर्ज करण्याचा मोह
आवरता आला नाही.
निर्माण ९ ची
निवडप्रक्रिया अंतिम टप्प्यात आलेली आहे. येत्या ३१ ऑक्टोबरला निर्माणच्या
वेबसाईटवर निवड झालेल्या मुलामुलींची यादी जाहीर करण्यात येणार आहे.Jayashree joined Barefoot Rise Fellowship
Jayashree Kulkarni
(NIRMAN 7) from Mumbai has started working at Shiksha Niketan School, Tilonia
in Rajasthan as a Barefoot Rise Fellow. She has previously work with Vayam
organization Jawahar as a Kar ke Dekho Fellow, where she mainly worked on the
project “Bin Buka, Ya Shika”. Let’s read about her decision…
About my decision:
For
last one year, I was working at ‘Vayam’ in Palghar through the support
of NIRMAN’s ‘Kar Ke Dekho’ fellowship. I was working mainly on a project
named ‘Bin Buka ya Shika’ based on informal educational methods and
tribal culture for children. After working for one year I wanted to know more
about how children learn? How can I understand their needs? How can I see
things from their perspective? What should be my role, considering my nature?
How should I gain the necessary skills for it?
With these questions in mind, I applied for barefoot rise fellowship and
got selected.
About the fellowship programme:
The
Barefoot Rise fellowship is an immersive 12-month experience which helps in
achieving educational equity by providing an opportunity for youngsters to work
as full-time teachers at Shiksha Niketan, a school run by the barefoot college.
Each fellow is assigned a set of classrooms and has the responsibility to teach
academics, values, mindset, access, and exposure they need to reach their
personal long-term visions.
My work responsibilities:
My focus area is
environment education and my responsibilities include -
1. Teaching Environment education
2. Working with local teachers and other key
stakeholders of the organization
3. Creating innovative teaching-learning
aids
4. Classroom management
5. Behavior management
6. Imbibing intrinsic values in order to
create a safe learning space for kids which enable kids to share and explore
their thoughts and ideas.
Looking forward:
In the
upcoming years, I wish to learn more about children’s education and its various
aspects. I will be working closely with the people who are working in this field
and learn from them.
A beautiful thought I would like to
share:
Kids deserve an excited adult. They need someone who is
ready to explore and laugh with them. Someone who is looking for those magic
moments, full of high fives coming down the line with energy radiating all
around. Our kids have far more issues to deal with at home than many of us
realize. School is their safety net, safe place, their one true home. Kids need
the best you! Step out and be your best every single day! Kids deserve it!!
(Ref:
‘Kids deserve it’ by Adam Welcome and Todd Nesloney )
Jayashree Kulkarni (NIRMAN 7)
केदार अडकर पुण्यातील ‘स्वच्छ’ संस्थेच्या मनुष्यबळ विभागात रुजू
सामाजिक संस्थांच्या पडद्यामागे असलेला व्यवस्थापनाचा भार सुरळीत चालवणे आणि त्यातून संस्थेच्या कामाची गुणवत्ता सुधारणे
या विचाराने गेली अनेक वर्ष केदार अडकर (निर्माण ५) विविध सामाजिक संस्थांसोबत काम करत आहे. केदारने व्यवस्थापनशास्त्रात पदव्युत्तर शिक्षण घेतले आहे. त्याच्या नवीन कामाबद्दल तो सांगत आहे...
“तर ऑक्टोबर २०१६ मध्ये ‘सर्च’मधून मी पुण्याला परत आल्यावर, सामाजिक संस्थांचं मनुष्यबळ व्यवस्थापन (Human Resource Management) कसं अधिक सुदृढ करता येईल, त्यात मला काही योगदान देता येईल का या विचारात मी होतो. सामाजिक संस्थाना मनुष्यबळ व्यवस्थापनात मदत करणाऱ्या
संस्था आहेत का? त्यांच्यासोबत हे काम करता येईल का? की फ्री लान्स कन्सल्टंट म्हणून हे काम कराव?
की एखाद्या संस्थेत स्वतः रुजू होऊनच हा बदल घडवावा लागेल?
की कॉर्पोरेट क्षेत्रातील व्यवस्थापन निष्णात,
आणि सामाजिक कामात हातभार लाऊ इच्छिणाऱ्या व्यक्तींच्या आणि
सामाजिक संस्थांमधला दुवा म्हणून काम करावं? असे वेगवेगळे विकल्प डोक्यात येत होते.
तर सध्या (२ मे २०१८ पासून) मी ‘स्वच्छ’ नावाच्या कचरावेचकांच्या सहकारी संस्थेत ‘मनुष्यबळ आणि व्यवस्थापन’ विभागात रुजू झालो आहे.
SWaCH संस्थेबद्दल
थोडक्यात -
शहरात
प्रत्येक घरामागे दरदिवशी सरासरी ५०० ते ७५० ग्रॅम कचरा निर्माण होतो. (शहराच्या
लोकसंख्येनुसार एकूण कचऱ्याचा अंदाज लाऊ शकाल) सातत्याने वाढत्या लोकसंख्येमुळे गेल्या काही वर्षांत हा
कचरा आणि त्याच व्यवस्थापन हा सर्वच शहरांत, शासन यंत्रणेत, राजकीय वर्तुळात अगदी कळीचा विषय झाला आहे. पण या
प्रश्नांवर वर्षानुवर्षे काम करणारे ‘कचरा वेचक’ आजही व्यवस्थेत उपेक्षित आहेत. ते कोण आहेत, कुठे राहतात, कसे जगतात याबद्दल संपूर्ण अज्ञान असल्याने त्यांच्याकडे
लोक संशयित नजरेनेच पाहतात. खरतर ते जो कचरा गोळा करण्याचं काम करतात ती काही चोरी नाही.
उलट त्या कचऱ्यातून
रिसायकल होऊ शकणारा कचरा वेगळा केल्यामुळे तेवढा कमी कचरा landfill ला जातो. पण आपल्या (So
called) बुद्धीजीवी समाजात
त्यांच्या श्रमांना आणि त्या श्रम करणाऱ्या लोकांना काहीही स्थान नाही.
अशा या काम करणाऱ्या हातांना मेनस्ट्रीममध्ये घेऊन
येण्याच्या उद्देशाने ‘कागद काच पत्रा कष्टकरी पंचायत’ (KKPKP) या कचरा वेचाकांच्या पहिल्या कामगार संघटनेची स्थापना १९९३
मध्ये झाली. सध्या अंदाजे ९०००
हून अधिक सभासद असलेली
ही संस्था ‘स्वच्छ’ या (सध्या मी काम करत असलेल्या) संस्थेची parent organization
आहे. KKPKP बद्दल अधिक माहितीसाठी -
http://www.kkpkp-pune.org/ ला भेट द्याल.
२००० साली केंद्र शासनाने घन कचरा व्यवस्थापनासाठी ‘Municipal
Solid Wastes (Management and Handling) Rules, 2000’ (http://www.moef.nic.in/legis/hsm/mswmhr.html) लागू
केले. ज्यानुसार कचऱ्याचे वर्गीकरण करणे, कचऱ्याचे दरोदारातून संकलन करणे आणि कचऱ्यावर प्रक्रिया
करून त्याचा पुनर्वापर करणे या तिन्ही गोष्टी अनिवार्य झाल्या. आणि या
कामासाठी स्वच्छ संस्थेची २००७ साली स्थापना झाली. सध्या पुणे महानगर पालिकेसोबत केलेल्या करारानुसार स्वच्छ
संस्थेचे ~३,०००
कचरावेचक पुण्यातील ~६,००,००० घरांतून दिवसाला ~१०५० मेट्रिक टन कचरा वर्गीकृत (ओला व सुका वेगळा) करून उचलतात आणि त्यातील पुनरुत्पादन होऊ न शकणारा कचरा
शासनयंत्रणेपर्यंत पोहचवतात. (पुणे शहरात दिवसाला एकूण २०००
मेट्रिक टन कचरा निर्माण
होतो). ‘स्वच्छ’बद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी ‘स्वच्छ’ची वेबसाईटला (www.swachcoop.com) भेट द्याल...
तर आता थोडं माझ्या कामाबद्दल –
स्वच्छचे सभासद असलेल्या या ३,००० कचरा वेचाकांच्या
दैनंदिन कामात सुसूत्रता यावी, त्यांच्या कामातील अडचणी कमी व्हाव्या आणि कामाची गुणवत्ता
टिकून राहावी म्हणून त्यांच्यासोबत स्वच्छचे कार्यकर्ते काम करतात. यात
फिल्डमधील कामातील नियोजनासाठी ९० प्रभाग समन्वयक, १४ वार्ड समन्वयक, आणि ४ झोन समन्वयक अशी टीम तर ऑफिसमधील कामांसाठी अकाउंट्स,
डेटा, आउटरिच, आणि एचआर-अॅडमीन अशी ४० जणांची टीम
काम करते. माझं काम आहे या १००
फिल्ड स्टाफ आणि ४०
ऑफिस स्टाफसाठीच
मनुष्यबळ व्यवस्थापन पहाणे. हे काम करणारी आमची ५ जणांची टीम आहे त्यातच मी देखील आहे.
नवीन कर्मचारी भरती, त्याचं इंडक्शन (इंडक्शनसाठी
चांगला मराठी प्रतिशब्द सापडला नाही) करणे, कामाचा नियमित आढावा घेणे, विविध कामांच्या ‘मानक प्रक्रिया’ SOPs लिहून काढणे आणि त्याप्रमाणे काम होण्यासाठी प्रणाली बसवणे,
कर्मचाऱ्यांकडून येणाऱ्या मासिक अहवालात गुणात्मक सुधारणा
करणे, कर्मचाऱ्यांसाठी आखलेली नियमावली आणि धोरणे (स्टाफ पोलिसी) सातत्याने सुधारणे, ती त्यांच्यापर्यंत पोहोचण्यासाठी सोप्या शब्दात मांडणे,
संवादाचे पर्याय तयार करणे, कामाच्या उद्दिष्टांत अधिक स्पष्टता आणण्यासाठी संवाद साधणे,
अशा कामांत माझा सहभाग आहे.
काम सुरु होऊन सप्टेंबरमध्ये ५
महिने झाले आहेत आणि काम
आवडत आणि जमतंही आहे. आणि ते करताना सामाजिक संस्थांचं एचआर कसं असावं याबद्दलची माझी समज हळू हळू सुधारत जाईल अशी आशा
आहे.
तर असं आहे सगळं!”
केदार आडकर, निर्माण ५
Subscribe to:
Posts (Atom)