व्हिक्टर फ्रँकल हा ऑस्ट्रियन ज्यू मनोवैद्यानिक. दुसऱ्या महायुद्घाच्या काळात
त्याला Auschwitz
इथल्या नाझी छळछावणीत राहाव लागल. तिथल्या त्याच्या
अनुभवांवर आधारलेल हे पुस्तक आहे. छळछावणीतील अमानुषपणा, निर्दयता, प्रचंड कष्ट, उद्या जिवंत राहू की नाही याबद्दलची अनिच्शितता यामुळे
अनेकांनी जगण्याची आशा सोडली. काहींनी आत्महत्येच्या मार्गाने मृत्यूला जवळ केल.
या परिस्थीतीतही ज्या माणसांनी तग धरला त्यांना का बरं जगावस वाटल? याचा एक मनोवैद्यानिक म्हणून आणि छावणीतील एक कैदी म्हणून
व्हिक्टर फ्रँकल ने घेतलेला शोध हा या पुस्तकाचा विषय आहे.
पुस्तकाच्या पहिल्या भागात फ्रँकलने छळछावणीतील रोजचं
आयुष्य कस होत आणि त्याचा स्वतःवर आणि छावणीतल्या इतर कैद्यांच्या मनस्थितीवर काय
परिणाम होत होता हे सांगीतलय. छळ छावणी मधील वातावरण, दिनक्रम, रोजची उपासमार, गार्डसचा क्रूरपणा, रोग्यांच्या साठी, मरेस्तोर काम आणि काम करू शकणार नाहीत त्यांच्यासाठी गॅस चेंबर; या सगळ्याचं हृद्यद्रावक वर्णन फ्रँकल ने केलंय. छावणीत आल्यावर
पहिल्यांदा कैद्यांना प्रचंड मानसिक धक्का बसत असे. त्यानंतर तिथल्या आयुष्याशी
जुळवून घेताना हळूहळू ते भावनाशून्य होत, त्यांच्यातील सहवेदना हरवून जाई आणि जगण हे एकच उद्दिष्ट
त्यांच्या आयुष्यात राही. जे कोणी जिवंत राहू शकले आणि महायुद्धानंतर छळ छावणीतून
सुटले त्यांना प्रचंड नैराश्य आले, नैतिक र्हास झाला आणि त्यांचे माणूसपण
हरवत गेले..
फ्रँकलने स्वतः हे अनुभवल्याने त्याच्या अनुभवात एक
सच्चेपणा आहे. फ्रँकलला असं आढळल की तिथल्या हालाखीच्या परिस्थितीतही ते लोक तग धरू
शकले ज्यांच्या जगण्याला काही उद्दिष्ट होत. कोणाला आपले अपुरे राहिलेले संशोधन
कार्य पूर्ण करायचे होते कोणाला भविष्यात आपल्या पत्नी व मुलांची काळजी घ्यायची
होती. ते उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी त्यांना जगावस वाटत होत आणि
त्यासाठी सोसाव्या लागणाऱ्या हाल अपेष्टांमध्येही त्यांना अर्थ वाटत होता.
फ्रँकल म्हणतो की जेव्हा तुम्ही परिस्थती बदलू शकत नाही
तेव्हा तुम्हाला स्वतःला बदलाव लागत. तुम्ही माणसाकडून सार काही हिरावून घेवू शकता
पण आलेल्या परिस्थितीला प्रतिसाद देण्याचं त्याच
स्वातंत्र्य हिरावून घेवू शकत नाही. ( to choose one’s attitude in
any given set of circumstances). फ्रेड्रिक
नित्शे च्या एका विधानाचा उल्लेख फ्रँकल ने केलाय - "He
who knows why of living can bear almost any how".
फ्रँकलने यावरून काढलेला निष्कर्ष हा की - जगण्याचा अर्थ
शोधण्याची इच्छा ही माणसाची मूलभूत प्रेरणा आहे. पुस्तकाच्या दुसऱ्या भागात फ्रँकलने, त्याने विकसित केलेली जगण्याचा अर्थ शोधण्यावर आधारीत मानसोपचार पद्धत logotherapy,
उपचारासाठी त्याने तिचा वापर कसा केला आणि जगण्याच्या
अर्थाबद्दलच्या त्याच्या संकल्पनांबद्दल सांगितलय.
माझ्या जीवनाचा अर्थ काय आहे? या प्रश्नाचे
उत्तर शोधण्याच्या प्रयत्नात असताना मला हे पुस्तक मिळाले. जीवनाचा अर्थ काय आहे
किंवा कसा असावा या प्रश्नांची रेडीमेड उत्तर या पुस्तकात मिळत नाहीत. पण जीवनाला
अर्थ का असावा आणि तो कसा शोधावा या प्रश्नांची उत्तर शोधायला हे पुस्तक वाचून मदत
झाली. फ्रँकलने जगण्याचा अर्थ शोधण्याविषयी पुस्तकात एक छान वाक्य लिहीलाय ज्याचा
उपयोग मला माझ्या प्रश्नचं उत्तर शोधताना होतोय.
“We needed to stop asking
about the meaning of life, and instead to think of ourselves as those who were
being questioned by life—daily and hourly. Our answer must consist, not in talk
and meditation, but in right action and in right conduct. Life ultimately means
taking the responsibility to find the right answer to its problems and to
fulfil the tasks which it constantly sets for each individual.”
स्रोत:
सम्मित वर्तक, sammitdvartak@gmail.com
No comments:
Post a Comment