‘नोबल’ प्रोफेशनचा ‘कट’ (उत्तरार्ध)

आपण जेव्हा एका डॉक्टरकडून दुसऱ्या स्पेशालिस्टकडे, लॅबवाल्याकडे व फार्मसीमध्ये जातो, डॉक्टरांनी सांगितलेल्या साऱ्या तपासण्या करून घेतो, सारी औषधे विकत घेतो, तेंव्हा ‘आपल्याला लुटत तर नाही आहेत ना?’ असा प्रश्न आपल्याला पडल्याशिवाय राहत नाही. नुकतेच निर्माण ५.२ब (वैद्यकीय) शिबिरात एक वादळी सत्र झालं डॉ. सोपान कदम यांचं. याच अनुषंगाने सोपानने सीमोल्लंघनच्या ऑक्टोबर आवृत्तीत एक लेख लिहिला. हॉस्पीटल कटचे पैसे कसे वसुल करतात ते आपण त्या पहिल्या लेखात पहिले. वाचूया त्या लेखाचा उत्तरार्ध...

हॉस्पीटल कटचे पैसे कसे वसुल करतात ते आपण सीमोल्लंघनच्या ऑक्टोबर अंकात पहिले.

त्याच प्रमाणे जशी स्पर्धी वाढली तसे हॉस्पीटलने जास्त पैसे कमवण्यासाठी नवीन मार्ग शोधले जसे की ‘आमचेच हॉस्पीटल ,आमचीच लॅब, आमचेच मेडीकल’... मेडीकल व लॅब मधुन मिळणारा नफा बघुन ही पध्दत सुरु केली गेली. रुग्णाला दावाखान्याच्याच मेडीकल मधून औषधे घेणे बधंनकारक केले जाते व तसेच दावाखान्याच्याच लॅब मधुन तपासण्या कराव्या लागतात. एखाद्या रूग्णाने जर बाहेरच्या मेडीकल मधून औषधे घेण्याचा किंवा तपासण्या करण्याचा प्रयत्न केला तर त्याला रागवले जाते व सांगितले जाते की आपला रुग्ण घरी घेउन जा. रुग्ण व त्यांच्या नातेवाईकांना घाबरवून देण्यासाठी हॉस्पीटलमध्ये फलक लावलेले असतात की  आपण जर औषधे बाहेरुन आणत असाल तर आपण आपल्या जबाबदारीवर आणावीत.

मेडीकल मधुन हॉस्पीटलला खुप फायदा होतो .काही औषध कंपन्या एकुण विक्रीच्या ५०% कमिशन देतात. हॉस्पीटलला गिफ्ट देतात, जसे की, फोर व्हीलर, फर्नीचर ,टिव्ही, कुलर, वॉटर फिल्टर, ईत्यादी. त्याचप्रमाणे जर हॉस्पीटल जी.पी. (जनरल प्रॅक्टिशनर) ना पार्टी देत असेल तर त्याचा सर्व खर्च ह्या औषध कंपन्या करतात. या पार्टीमधे मग जी.पी ना दारु ,नाच ,गाणे ,बायका पुरवणे ईत्यादी भानगडी होतात. लॅब मधुनही एकूण तपासण्याच्या रकमेतून ६०%  ते ६५ % नफा मिळतो.

त्याच प्रमाणे काही डॉक्टर्सकडे वॉर्डबॉय ट्रेन होतात. त्यांना हे डॉक्टर १५ ते २० हजारात डिग्री विकत घेउन देतात आणि छोट्या- मोठ्या खेड्यामधे प्रॅक्टिस टाकून देतात, कॅम्प घेउन सेटल करुन देतात. दवाखान्याचा सर्व खर्च मोठ्या हॉस्पीटलवाले डॉक्टर्स करतात व त्या वॉर्डबॉयला सेकंड हॅण्ड फोर व्हिलर घेउन देतात .मग हेच डॉक्टर ह्या हॉस्पीटलला रुग्ण पाठवतात व रात्री जर रुग्ण त्यांच्याकडे आला तर त्याला स्वतः आपल्या गाडीने आपल्या डॉकटरंच्या हॉस्पीटल मधे घेऊन जातात.

काही खेळातील नावांसारखे हॉस्पीटचे प्रकार असतात. उदाहरणार्थ,

# खो-खो हॉस्पीटल – ह्या हॉस्पीटलमधे नवीन रुग्ण  आल्याशिवाय जुन्या रुग्णाला डिस्चार्ज देत नाहीत. नेहमी हॉस्पीटल भरलेले पाहिजे व बेड चार्जेस मिळत राहिले पाहिजेत .असे सहसा – आय.सी.यू., बालरोग तज्ञ ,न्युरो हॉस्पिटल्स मधे घडते.

# कबड्डी हॉस्पीटल – यामधे रुगणाला वारंवार फ़ॉलोअप साठी बोलावणे व हॉस्पीटलमधे भरती करुन घेणे असा प्रकार चालतो. सहसा न्युरो, नेफ्रो,आर्थो, आय.सी.यु हॉस्पिटल्समधे असे घडते.

#  आट्या पाट्या हॉस्पीटल – हा प्रकार सहसा जी हॉस्पिटल्स तीन ते चार लोक़ांनी मिळून सुरू केलेली  असतात (ग्रुप हॉस्पीटल) तिथे पाहायला मिळतो. सहसा हे सर्व डॉक्टर एकाच विषायाचे तज्ञ असतात पण प्रत्येक जण वेगवेगळा राउंड घेतात (पाट्या टाकतात) नवीन तपासण्या सांगतात व पैसे वसुल करतात.

या धंदयात फक्त डॉक्टरच पैसे कमवतात असे नाही. आणखीनही बरेच लोक पैसे कमवतात. माझ्या ओळखीचा एक लॅब टेक्नीशियन होता त्याने एका मोठ्या खेड्यात लॅब सुरु केली होती. मी २-३ वर्षानंतर सहज त्या गावातून जाताना त्याची व माझी भेट झाली, त्याने मला त्याचे मोठे घर दाखवले व नवीन चारचाकी गाडी घेतली आहे व बँकेत काही रककम जमा आहे असे तो मला म्हणाला. मी एकदम आश्चर्यचकित झालो कारण चार वर्षापूर्वी याच मुलाकडे लॅब टाकण्यासाठी पैसे नव्हते, मी त्याला विचारले हे कसे? तो म्हणाला ही सर्व डेंग्यूची कमाई आहे. मी विचारले कसे काय? त्याने जे उत्तर दिले ते ऐकून मी परेशान झालो, तो म्हणाला की मी येथील ५ ते ६ जी.पी. शी टायअप केले आहे. ते माझ्याकडे जो रुग्ण [c.b.c] सी.बी.सी. पाठवतात मी त्या रुग्णाचा [platelet count] नॉर्मल जरी असेल तरी कमी दाखवतो. मग जी.पी. त्या रुग्णाला दोन ते तीन दिवस आपल्या दवाखान्यात भरती करुन घेतात व मग परत तपासणी करण्यासाठी सांगतात. दुस-या वेळस तपासणी न करताच नॉर्मल रिपोर्ट देतो, जी. पी. त्या रुग्णाकडून बिल घेउन त्याला डिसचार्ज करतात. मग त्या बिलामधुन सुद्धा मला काही पैसे मिळतात.

आता मी आपल्याला कॉर्पोरेट हॉस्पीटल बददल माहिती देणार आहे. ह्या हॉस्पीटलचे मालक सहसा एका तज्ञ विभागासाठी दोन तज्ञ डॉक्टर्स नोकरीला ठेवतात. या तज्ञ डॉकटरना फिक्स पगार असतो. वरून त्यांच्याकडून येणाऱ्या रुग्णांच्या एकूण बिलामधुनही त्यांना काही टक्के (कमिशन) देतात. जर त्यांनी काही प्रोसीजर केली तर त्याचे वेगळे पैसे मिळतात आणि त्यांचे प्रोमोशन होते, पगारात वाढ होते, हॉस्पीटलमधे मान वाढतो. त्यामुळे नेहमीच या दोन तज्ञ डॉक्टरांमध्ये स्पर्धा असते. हे डॉक्टर त्यांचा व्यक्तिगत पी.आर.ओ. कामला ठेवतात. जो तज्ञ डॉक्टर जास्त नफा देणार नाही त्याला कधीही हॉस्पीटलमधून कमी केले जाऊ शकते. या सर्व कारणांमुळे या तज्ञ डॉक्टरांचे लक्ष हे नवीन रुग्ण ओढून आणणे व जास्तीत जास्त प्रोसीजर करुन व रुग्णाला जास्त बिल लावून हॉस्पीटलला नफा मिळवून देणे यावर असते.

मी याचा विचार केला की असे का होत असावे? मी काही तज्ञ डॉक्टरांसोबत या विषयी चर्ची केली, काही अनुभव घेतले, त्यावरुन काही गोष्टी माझ्या लक्ष्यात आल्या. त्या अश्या -

जर एखद्या तज्ञ डॉक्टरला स्वतःचे हॉस्पीटल सुरु करयाचे असेल तर त्याला खूप खर्च येतो. 

# कोणत्याही डॉकटरला जर हॉस्पीटल चांगले चालवायचे असेल तर ते मोक्याच्या ठिकाणी असावे लागते. जागा स्वतःची की भाड्याची हाही प्रश्न महत्वाचा ठरतो. जागा भाड्याने घेऊन हॉस्पीटल बांधायचे असेल तरी खर्चे १० लाख ते ५० लाख असा येतो. जागा विकत घेऊन बाधंकामासाठी खूपच पैसे लागतात. हॉस्पीटल मधील वस्तू घेण्यासाठी वेगळे पैसे लागतात, फर्नीचर खर्च, हॉस्पीटल उदघाटन खर्च, (हॉस्पीटलचे उदघाटन हे हॉस्पीटल लोकांना माहिती होवे म्हणून मोठे करावे लागते. त्यामधे सुधा २ ते ३ लाख रुपये खर्चे होतो) असे ईतर खर्चही चुकत नाहीतच.

# हॉस्पीटल सुरु केल्यावर कमीतकमी १० जणांचा स्टाफ तरी कामाला ठेवावा लागतो व सुरुवातीला हॉस्पीटलमध्ये रुग्ण येवो न येवो स्टाफला पगार द्यावाच लागतो. (क़ॉल सेंटर्स, मॉल्सची संख्या वाढल्यामुळे स्टाफ मिळणे अवघड झाले आहे)

-          डॉक्टर कोणत्या विषयात तज्ञ आहे यावरही नफा किती लवकर चालू होणार हे अवलंबून असते. 

      # बँक एकूण रकमेच्या फक्त ६० ते ७० टकके पैसे देते. बाकीचे पैसे डॉक्टरांना जमा करावे लागतात. बँकेचे लोन जर घ्यायचे असेल तर घराच्या मालमत्तेची कागदपत्रे बॅकेकडे तारण म्हणून ठेवावी लागतात. बँकेचा ह्प्ता ५० हजार / महिना पर्य्ंत येतो.

या सर्व गोष्टींमुळे डॉक्टरही या चक्रात गुंतुन जातात. 

हे सर्व बंद कसे करावे हे मला समजले नाही. आणि समजले तरी मी त्यावर काही उपाय करू शकेन की नाही यात मला शंका वाटत होती म्हणून मी मधला पर्याय धरला तो असा की आपणच ह्या प्रकारातून बाहेर पडावे. जर ह्या क्षेत्रातील प्रत्येकाने असा प्रयत्न केला तर मला वाटते ही समस्या सुटल्याशिवाय राहणार नाही. आमच्या मधील काही जुन्या डॉक्टर्सनी कट देणे व घेणे प्रकारापासुन स्वतःला दुर ठेवण्याची सुरुवात केली आहे. आपण अशी करुया की नवीन डॉक्टर्सही या प्रकारापासून स्वतःला दूर ठेवतील.

डॉ. सोपान कदम, drkadamsopan@gmail.com